Stjaksetning er einhver sú andstyggilegasta tegund pyntinga sem mannskepnan hefur látið sér detta í hug. Hefur hún verið iðkuð frá örófi alda af hinum margvíslegustu þjóðum.

Einn sá fyrsti til að láta til sín taka á þessu sviði, að einhverju marki, var Daríus I sem á 5. öld fyrir Krists burð lét stjaksetja hérumbil þrjúþúsund ósamvinnuþýða Babýlóníumenn. Í Róm til forna var endrum og sinnum gripið til stjaksetningar, til tilbreytingar frá hinni sívinsælu krossfestingu – þó stjaksetningin kallaði vissulega á meiri viðveru og vesen fyrir böðlana.

Af kunnum aðdáendum stjaksetningar má nefna þá Ívan grimma, rússlandskeisara, sem beitti aðferðinni óspart – og sjálfan Vlad III. Vallasíuprins, sem af sumum hefur verið uppnefndur Drakúla. Hann lærði iðnina samviskusamlega af Ottómönum um miðja 15. öld. Þá voru Svíar nokkuð iðnir við stjaksetningar á 17. öld, einkum og sér í lagi ef þeir komu höndum yfir danska og skánska uppreisnarseggi.

Það voru þó einkum Tyrkir sem lögðu stund á þessa ógeðfelldu iðju, langt fram eftir 19. öldinni og má segja að þeir hafi fullkomnað aðferðina, sem ég mun nú lýsa í meginatriðum.

Pyntingaþeginn var látinn leggjast marflatur á magann með hendur bundnar fyrir aftan bak og fætur gleiða. Ofan á bak hans settust síðan einn eða tveir hjálparkokkar til að halda honum kyrrum. Að mestu. Síðan var stjakinn dreginn fram og hann smurður vandlega, með til dæmis vænni klípu af svínafitu.

Rétt er að geta þess að það var alls ekki sama hvernig endi stjakans var tálgaður til. Þess var vandlega gætt að hann væri ekki of beittur, heldur meira ávalur – til að tryggja hámarksárangur. Kúnstin var nefnilega sú að koma stjakanum góða alla leið í gegn án þess að valda teljanlegum skaða á innyflum fórnarlambsins. Beittur endi myndi jú skiljanlega strax þjösnast gegnum allt sem fyrir honum yrði, meðan fagmannlega frágenginn stjaki ýtti mikilvægustu líffærunum einfaldlega frá.

Var nú stjakinn tekinn og honum þrýst með handafli eins langt inn í hinn stjakaða og unnt var. Síðan var hann rekinn nokkra tugi sentimetra áleiðis áfram með stórri, handhægri sleggju. Þá var stjakinn reistur við með fórnarlambinu áföstu og þyngdaraflið látið hafa sinn gang.

Kröfðust þessar aðfarir nokkurrar nákvæmni, sem og talsverðar heppni – því ef endi stjakans rataði ekki rétta leið, ef svo mætti að orði komast, gegnum líkama fórnarlambsins gat hann hæglega endað með því að eða brjótast út gegnum höfuð þess eða háls – og var þá nokkuð öruggt að sá hinn stjaksetti lifði ekki aðfarirnar af. Í það minnsta ekki eins lengi og æskilegt þótti.

En tækist svo vel til að stjakinn rataði rétta leið,þræddi fram hjá öllum hindrunum og gægðist loks út á ákjósanlegum stað – og þá allrahelst hægri handarkrikann – gat vesalingurinn stjaksetti hæglega hangið á spýtunni í allt að fjóra sólahringa þar til hann gaf upp öndina.